Эпистемология

Эпистемология (гр. еpisteme - білім+logos - ілім: білім туралы ілім) - таным проблемаларын, атап айтқанда білімді тап осындай (знание как таковое) , оның құрылысын, құрылымын, қызмет етуі мен дамуын зерттейтін философияның тарауы. Әлбетте таным теориясымен теңдестіріледі. Бірақ классикалық емес философияда оларды бір-бірінен айыру тенденциясы бар. Егер гносеология (таным теориясы) өз елестерін (ойларын) «субъект - объект» оппозициясы төңірегінде өрбітсе, эпистемология үшін «объект -білім» негізгі оппозиция болады. Эпистемологтар танымды жүзеге асыратын «гносеологиялық субъектке» емес, тәрізі білімнің өзінің объективтік құрылымдарына сүйенеді.

Негізгі эпистемологиялық проблемалар:

- білімнің құрылысы қандай? ;

- білімдердің қандай типтері болады? ;

- білімдердің өзгеруі мен дамуының жалпы заңдары қандай? және т.б. Бұл жерде (ретте) объект білімнің өзінің құрылымындағы элемент ретінде (идеалды объект) немесе білімді жатқызатын материалдық шындық (реалдылық) ретінде қарастырыла алынады.

Эпистемологиялық дәстүрлердің, көзқарастардың екі түрін атауға болады: трансценденталдық (Конт, Мах, Рейхенбах, Карнап, Витгенштейн және т.б.) пен эволюционистік (Бун, Лоренц, Кемпбелл, Решер және т.б). Біріншісі білімдер эмпириялық пен априорлықтың конструктивті өзара әрекетінен пайда болады дегенге сүйенеді, сол сияқты априорлық формалардың (алдымен категориялардың) ғылым, білімдер, адамзат емес, тек индивид деңгейінде болатындығын мойындайды. Екіншісі ойлаудың формалары «когнитивтік құрылымдардың ұжымдық мұрагерлік модификацияларына» сай келеді, пайда болады және дамиды, өзінің эволюциясының заңдарына бағынатын және интерсубъективтік сипаты бар ұғымдық иерархияларды құрайды деп есептейді.